ერდოღანის გამოცდა თუ თურქული გაზაფხული?!

2013 წლის მაისი თურქეთმა მასობრივი საპროტესტო გამოსვლებით დაასრულა. არეულობა თურქეთში რამდენიმე კვირა გაგრძელდა. ერდოღანის მთავრობის გადაწყვეტილებამ, გეზის პარკის ადგილზე სავაჭრო ცენტრი აეშენებინათ, პროტესტის დიდი ტალღა გამოიწყვია. მოგვიანებით  დემოსტრანტრთა მოთხოვნები შეიცვალა. მათ ქვეყნის ახლანდელი პრემიერ–მინისტრის რეჯიფ თაიფ ერდოღანისა და მისი მთავრობის გადადგომა სურდათ...

ოსმალეთის იმპერიის ნანგრევებზე თურქმა ერმა, მუსტაფა ქემალ ათათურქის თაოსნობით, სეკულარული სახელმწიფო ჩამოაყალიბა. ათათურქის თურქეთი დღეს უკვე რეგიონის წამყვანი ძალაა, გლობალური ამბიციებით.  მიუხედავად ამისა, ქვეყანას ძალიან სერიოზული პრობლემების გადალახვა უწევს.

თურქეთის ისტორია ახალ განზომილებაში რეჯიფ თაიფ ერდოღანის მთავრობამ გადაიყვანა. ერდოღანი ქვეყნის ოცდამეხუთე პრემიერ–მინისტრი გახლავთ. მან 2002 წელს დააარსა სამართლიანობისა და განვითარების (AKP) პარტია. თურქეთის ხელისუფლებას სათავეში 2002 წელს ჩაუდგა. გაიმარჯვა 2007 წლის არჩევნებშიც.  2011 წელს კი თურქეთის მოსახლეობამ ერდოღანსა და მის გუნდს ნდობა მესამე საპარლამენტო ვადით გამოუცხადა.  პრემიერ–მინისტრისა და მისი პარტიის როლი თურქეთის ცხოვრებაში ძალიან მნიშვნელოვანია. ისინი ქმნიან თურქეთის ახალ ისტორიას. სწორედ მათზეა დამოკიდებული, რა მიმართულებას აირჩევს ქვეყანა.

ერდოღანის მთავრობამ ქემალისტური რესპუბლიკის გარდაქმნა დაისახა მიზნად. 2011 წლის არჩევნების შემდეგ, აქტიური მუშაობა  დაიწყეს 1983 წელს სამხედრო ხელისუფლების მიერ დაწერილი კონსტიტუციის ცვლილებებზე, რათა ქვეყანაში საპარლამენტო მოდელი საპრეზიდენტოთი შეეცვალათ.თურქეთში შემცირდა  სამხედროების პოლიტიკური გავლენა, გატარდა ლიბერალური ეკონომიკური რეფორმები. ქვეყანამ დაძლია 2001 წლის ეკონომიკური კრიზისი. მისივე მმართველობის დროს, შეიზღუდა სიტყვისა და პრესის თავისუფლება. გამკაცრდა კონტროლი ინტერნეტის გამოყენებაზე, ტელევიზიაზე, თავისუფალ შეკრებებზე, ადამიანის უფლებათა დაცვის მხრივ, ქვეყანაში სერიოზული პრობლემებია.

ცვლილებები შეეხო თურქეთის საგარეო კურსსაც. განსხვავებით ათათურქის თურქეთისა, ერდოღანის თურქეთი აშშ–სთან მოკავშირეობაზე აღარ არის ორიენტირებული. რუსეთ–თურქეთის ურთიერთდამოკიდებულება გაიზარდა.2010 წლის მაისში ჩვიდმეტ შეთანხმებას მოაწერეს ხელი. ეს მიზნად ისახავდა  თურქეთ–რუსეთს შორის ენერგეტიკასა და სხვა სფეროებში თანამშრომლობის გაღრმავებას. ორქვეყანას შორის ოცდაათდღიანი უვიზო რეჟიმი დამყარდა. ერდოღანის პრემიერ–მინისტრობის დროს საბერძნეთთან პოლიტიკური და ეკონომიკური ურთიერთობები გაუმჯობესდა. მიუხედავად ამისა,  მოსაგვარებელი  პრობლემების სიაში, ქურთების საკითხთან ერთად, კვიპროსი კვლავ შედის. 

1983 წლიდან თურქეთს ევროკავშირში გაწევრიანება სურს, თუმცა მისი ეს სურვილი დღემდე დაუკმაყოფილებელია, სხვადასხვა მიზეზით. ექსპერტების შეფასებით ქვეყანამ თავისი საგარეო პოლიტიკური კურსი მუსლიმი მეზობლებისკენ მიმართა. თანამედროვე თურქეთმა საგარეო პოლიტიკაში ე.წ. ნეოოსმანისტური კურსი აირჩია.ევროკავშირთან ინტეგრაციის ნაცვლად, თურქეთმა რეგიონში გავლენის სფეროს გაძლიერება განიზრახა.   ურთიერთობა გაუარესდა ისრაელთან. დაპირისპირება აქტიურ ფაზაში 2009 წლის მსოფლიო ეკონომიკურ ფორუმზე შევიდა.   ეს კი პროდასავლური პოლიტიკიდან აშკარა გადახრაა. ისრაელთან დაპირისპირების სანაცვლოდ, ურთიერთობა გაუმჯობესდა ირანთან.

ექსპერტები ერდოღანის მმართველობას, ავტორიტარულთან ერთად, ისლამისტურადაც აფასებენ. ისლამის პოზიციებმა თანდათანობით დაიწყო გაძლიერება. ეს აისახა განათლების რეფორმაშიც, რომელიც 2012 წელს დაამტკიცა პარლამენტმა. საშუალო სკოლებში დაიწყეს ყურანის სწავლება, უმაღლეს სასწავლებლებში კი აღარ არის აკრძალული ჰიჯაბის ტარება. პრემიერ–მინისტრი ამ გადაწყვეტილებას ამყარებს  არგუმენტით, რომ  ახალი თაობა მეტად ღვთისმოსავი უნდა იყოს.

სწორედ ერდოღანის ავტორიტარიზმის, მისი მთავრობისა და პოლიტიკის წინააღმდეგ პროტესტად მიიჩნევენ 2013 წლის მაისსა და ივნისში  საპროტესტო ტალღის დაწყებას. პატარა ორგანიზაციამ, კონკრეტული ლიდერის გარეშე, გარემოს დასაცავად გამართა აქცია, რომელიც დიდ დემონსტრაციაში გადაიზარდა. 2013 წლის გაზაფხულზე თურქეთში განვითარებულ მოვლენებს მთელი მსოფლიო ადევნებდა თვალს. პროცესებს ადარებდნენ არაბულ გაზაფხულს,  1989 წლის რევოლუციას, 1968 წლის მაისს.

არეულობა სტამბულში 28 მაისს დაიწყო. მოსახლეობა დაუპირისპირდა მთავრობის გადაწყვეტილებას, გეზის პარკის ადგილზე სავაჭრო ცენტრი აეშენებინათ. გეზის პარკი, ქალაქის ცენტრში, სტამბულის ევროპულ ნაწილში,  თაქსიმის მოედანზე მდებარეობს.

გეზის პარკთან უკმაყოფილოთა   პატარა ჯგუფი შეიკრიბა . მოგვიანებით,  პოლიციამ, ცრემლსადენი გაზითა და წყლის ჭავლით, მათი დაშლა განიზრახა, რასაც შედეგად სტამბულში არეულობა მოჰყვა. პროტესტის ტალღამ თურქეთის 78 ქალაქი მოიცვა. პოლიცია მათ დაშლას ცდილობდა. ქვეყნის მასშტაბით 7 500 ადამიანი დაზარალდა, მათ შორის  ზოგიერთი სერიოზულადაც. თურქეთის ადამიანის უფლებათა დაცვის ფონდის მონაცემებით, დაიღუპა ოთხი ადამიანი, ოთხასზე მეტი აქტივისტი კი დააკავეს.  11 ივნისს თაქსიმის მოედანზე პოლიციამ უკან დაიხია.

13 ივნისს  მთავრობამ, პარკის რეკონსტრუქციის თაობაზე, რეფერენდუმის ჩატარება გადაწყვიტა . სანაცვლოდ კი დემონსტრანტები უნდა დაშლილიყვნენ.  მიუხედავად ხელისუფლების ამგვარი პოზიციისა,  აქციის მონაწილეები დაშლას მოთხოვნების საბოლოო შესრულებამდე არ აპირებდნენ.  15 ივნისს პოლიციამ მოედანი ძალის გამოყენებით გაწმინდა.

ძალადობამ და დიდმა არეულობამ ქვეყანა 22 ივნისს კვლავ მოიცვა. ერთ–ერთი პოლიციელის, რომლის ტყვიასაც ემსხვერპლა ეთემ სარ’სულუქი,  განთავისუფლებას შედეგად კვლავ აქცია მოჰყვა.  29 ივნისს სტამბულში თაქსიმის მოედანზე, ასევე ანკარაში,  კვლავ დაიწყო მასობრივი დემონსტრაცია. 7 ივლისს  სტამბულის აზიურ ნაწილში გაიმართა ფესტივალი, რომელშიც მილიონამდე ადამიანი მონაწილეობდა. ისინი აპროტესტებდნენ ანტისამთავრობო და ბუნების დამცველი დემონსტრაციის  დარბევას, მთელი ქვეყნის მასშტაბით.

8 ივლისს ხელისუფლებამ გეზის  პარკი გახსნა. პარკში ათასობით ადამიანი შეიკრიბა. მოსახლებამ მთავრობის ამგვარი გადაწყვეტილება მოიწონა.

თურქეთში განვითარებული მოვლენები, ბოსფორის უნივერსიტეტის მეცნიერმა,  ქორაი ჩალშ’ქანმა შეაფასა როგორც გარდამტეხი ეტაპი სამართლიანობისა და განვითარების (AKP) პარტიისათვის. ის ერდოღანს ახასიათებს თავდაჯერებულ და ავტორიტარულ პოლიტიკოსად, რომელიც არასოდეს არავის აღარ დაუჯერებს.   პრემიერ–მინისტრს საპრეზიდენტო სისტემაზე დაფუძნებული კონსტიტუციის დამტკიცება სურს. რის შემდეგაც მას შესაძლებლობა ექნება ქვეყნის პრეზიდენტი გახდეს. მეცნიერის აზრით, ერდოღანის ეს გეგმა, განვითარებული მოვლენების შემდეგ, საფუძველს მოკლებულია.

პრემიერ–მინისტრისა და მისი გუნდის რეაქცია საპროტესტო აქციებზე გააკრიტიკა ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა, დიდმა ბრიტანეთმა, გერმანიამ, საერთაშორისო ორგანიზაციებმა, მათ შორის, ევროკავშირმა და გაერომ.

ათათურქის თურქეთმა თითქმის საუკუნე იცოცხლა. მოსახლეობა თურქთა მამად წოდებული მმართველის მიერ ჩამოყალიბებულ სეკულარულ რესპუბლიკას ვერ ელევა. ერდოღანის მთავრობამ კი სახელმწიფო მოწყობის ამგვარ პრინციპებზე უარი თქვა და საკუთარი მიმართულება აირჩია.  თურქეთი არ არის სამეფო, რომლის განკარგვაც მხოლოდ დედაქალაქიდან შეიძლება. დიდ ქალაქებში მთავრობის პოლიტიკის წინააღმდეგ  განწყობილი მოსახლეობა მეტია, ვიდრე პროვინციებში.  რაიონებში უფრო მეტი მომხრე ჰყავს ახლანდელ მთავრობას, ვიდრე ქალაქებში. აქ მეტია სეკულარულად განწყობილი მოსახლეობა, რომლებიც უპირისპირდებიან  ერდოღანის ერთპიროვნულ მმართველობას. მიუხედავად ამისა, ფაქტია, რომ პრემიერ–მინისტრსა და მის პარტიას ბევრი თანამოაზრე ჰყავს.

ამდენად, მართალია, თაქსიმის მოედნიდან თაჰრირამდე ძალიან შორია, მაგრამ არაბულ გაზაფხულთან ახლოს მყოფი თურქული გაზაფხული, ფაქტია, რომ არ განვითარდა. 

ნორა გამყრელიძე

ფოტოები: www.bbc.co.uk 

ხორვატია ევროკავშირის 28-ე წევრია

ევროპის კავშირმა, რომელშიც გაწევრიანებისკენ არაერთი ქვეყანა და მათ შორის საქართველოც ისწრაფის, 2007  წლის შემდეგ  პირველად  მიიღო გაფართოების გადაწყვეტილება. ხორვატია არის 28-ე ქვეყანა, რომელიც შეურთდა მას თითქმის თორმეტწლიანი მოლაპარაკებების შემდეგ. 

იგი ყოფილი იუგოსლავიის მეორე რესპუბლიკაა სლოვენიის შემდეგ (2004 წელი), რომელმაც ეს მოახერხა და 2013 წლის 1 ივლისს გახდა ევროპის კავშირის წევრი.  ხორვატია მცირერიცხოვანი ქვეყანაა, რომელიც მოიცავს  56,594  კვადრატულ კილომეტრს. იგი მდებარეობს სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპაში.  დასავლეთით ეკვრის ადრიატიკის ზღვა. ხორვატიის გაწევრიანებით ევროპის კავშირის მოსახლეობა კიდევ 4,2 მილიონი ადამიანით გაიზარდა.

ხორვატიას, ისევე როგორც სხვა ბალკანურ სახელმწიფოებს, რთული ისტორიული გზის გავლა მოუწია. ბოლო 20 წლის მანძილზე გადაიტანა ომი, ეთნიკური დაპირისპირებები და მოუწია მის  შედეგებთან გამკლავება. 1991 წელს ომის დაწყებამდე ხორვატიის მოსახლეობის 14%-ს ეთნიკურად სერბები შეადგენდნენ. დღეს მათი რიცხვი 4%-მდეა შემცირებული. მათი ნაწილი ომის მსხვერპლი გახდა, დანარჩენებისთვის კი არსებული ზეწოლის შედეგად გაუსაძლისი გახდა ხორვატიაში ცხოვრება და სერბეთში დაბრუნდნენ. აღნიშნული სტატისტიკა ხორვატიის სასარგებლოდ სულაც არ მეტყველებს.

ეს ციფრები ერთ-ერთი მიზეზია, რატომაც ისმის კრიტიკა ხორვატიის მიმართ, სერბეთთან ურთიერთობის გარდა, ბევრი პასუხგაუცემელი კითხვაა კორუფციასთან დაკავშირებულ საკითხებში. ასევე აღსანიშნავია ტრეფიკინგის გახშირებული შემთხვევები. ხორვატიის პრემიერ-მინისტრმა ზორან მილანოვიჩმა განაცხადა, რომ სურს ურთიერთობების დარეგულირება სერბეთთან და იმედოვნებს, რომ სერბეთიც მალე გახდება ევროპის კავშირის წევრი.  

ბოლო წლებში  ხორვატიამ მოახერხა ტურიზმის მასიური განვითარება და ეკონომიკური ზრდა. 2012 წელს ხორვატიას ყველაზე ბევრი, 10 მილიონამდე ტურისტი ესტუმრა. მიუხედავად ამისა, ხორვატიაში, ეკონომიკური რეცესიის პრობლემა ბოლო წლების განმავლობაში აქტუალურია. უმუშევრების რაოდენობა იზრდება და ექსპერტთა ვარაუდით წელს მათი რიცხვი მოსახლეობის 20%-ზე მეტს შეადგენს.

 ექსპერტების ნაწილის შეფასებით ხორვატიას არ გაუმართლა და ევროკავშირს ცუდ დროს უერთდება, მაშინ როცა  ევროპის წამყვან ქვეყნებსაც კი სერიოზული ფინანსური პრობლემები აწუხებთ და უჭირთ ფისკალური კრიზისის დაძლევა.

მიუხედავად ამისა, ხორვატიის მოსახლეობის უმრავლესობა სიხარულით ხვდება ევროკავშირში შესვლას  და  ზაგრებში ათასობით ხორვატმა ერთად იზეიმა მათი ქვეყნისთვის უმნიშვნელოვანესი ისტორიული მოვლენა (2012 წლის იანვარში ჩატარდა რეფერენდუმი, სადაც მოსახლეობის 66%-მა მხარი დაუჭირა ხორვატიის ევროკავშირში ინტეგრაციას). ევროპის საბჭოს პრეზიდენტის ჰერმან ვან რომპეის განცხადებით, ეს გაწევრიანება შეცვლის ამ ერის ცხოვრებას უკეთესობისკენ.  

ოფიციალური ბრიუსელი იმედოვნებს, რომ ხორვატია მზად არის ევროკავშირის წევრობისათვის და ქვეყნის მიღწევებზე უთითებს.

თავის მხრივ, ხორვატიის პრემიერ მინისტრი პოზიტიურად არის განწყობილი და აცხადებს, რომ რეფორმები აუცილებლად გაგრძელდება და ხორვატია აჩვენებს, რომ ევროკავშირის წევრობის ღირსია.

ნია ნამგალაძე

ინდოეთის სკოლის ტრაგედია საკვების უსაფრთხოების დაცვის პრობლემებს შუქს ჰფენს

20  ბავშვი დაიღუპა ინდოეთის შტატ ბიხარში სკოლის სასადილოში სადილის შემდეგ. დაღუპულთაგან უმეტესობის ასაკი 10 წელზე ნაკლებია. 

ტრაგედია ქალაქ ჩხაპრას სკოლაში მოხდა. ამ დროისთვის გავრცელებული ვერსიის მიხედვით, ბავშვები სკოლის სასადილოში მიწოდებული საკვებისგან მოიწამლნენ. ჰოსპიტალიზებული ბავშვების ჯანმრთელობის მდგომარეობა ჯერ კიდევ კრიტიკულია. საავადმყოფოში ამჟამად 35 ადამიანი იმყოფება.  როგორც იტყობინებიან, ერთი მზარეულიც მოწამლულია. ბავშვების გარდაცვალებამ ნათელი მოჰფინა იმ პრობლემებს, რომელიც სკოლის კვების პროგრამაშია, ის სპეციალურად იმიტომ იყო შემუშავებული, რათა სკოლაში ბავშვთა დასწრება და მათი კვება გამოსწორებულიყო. სკოლაში, სადაც დაღუპული ბავშვები სწავლობდნენ,  დაწყებულია გამოძიება. უფლებამოსილება შეუჩერეს საკვების ინსპექტორს, სკოლის დირექტორს კი, გულგრილობის ბრალდების წაყენება ემუქრება.

უნდა აღინიშნოს, რომ ინდოეთის მთავრობა დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს ქვეყანაში ისეთი სკოლების არსებობას, რომელიც ბავშვებს საკვებითაც უზრუნველყოფს განათლების მიღებასთან ერთად. არასათანადო კვება და გამოფიტვა ინდოეთის ბავშვების ჯანდაცვის ერთ-ერთ უმთავრეს პრობლემას წარმოადგენს. უფასო კვების პროგრამის დანერგვით ინდოეთს სურს კვების ქრონიკული პრობლემა მოაგვაროს. 1930-იანი წლებიდან მოყოლებული ინდოეთის ხელისუფლება ერთ მილიონამდე სკოლაში მილიონობით მოსწავლეს უფასოდ ურიგებს საჭმელს და ასე ცდილობს ღარიბი ოჯახების ბავშვების დაპურებას. როგორც ჩანს, საჭმელების დამზადებისას დიდ ყურადღებას არ აქცევენ ჰიგიენის პირობებს და ამიტომ, ყოველწლიურად ათასობით ბავშვი იწამლება.  პროგრამა დღეს 120 მილიონამდე ბავშვზე ვრცელდება ქვეყნის მასშტაბით, რაც მსოფლიოშო ყველაზე მოცულობითია.

ეკონომისტების აზრით, ეს პროგრამა გაზრდის სკოლებით დაინტერესებულთა რიცხვს და დასწრების მაჩვენებელს, აღმოფხვრის შიმშილს. ასევე, განსხვავებული სოციალური კლასისა და კასტის წარმომადგენლებს საშუალებას მისცემს ერთად მიუსხდნენ სუფრას და სამუდამოდ დაივიწყონ სოციალური ცრურწმენები; დაეხმარება ბავშვებს ჰიგიენისა და სწორი კვების შესახებ ინფორმაციის მიღებაში. მათი აზრით, საკმაოდ ბევრია იმის მტკიცებულება, რომ ეს პროგრამა მართლაც მუშაობს.

იმის მიუხედავად, რომ ინდოეთის ეკონომიკა მართლაც შთამბეჭდავი ტემპით იზრდება, UNICEF–ის მონაცემებით მსოფლიოს მასშტაბით ცუდი კვების მქონებე ბავშვების 33% სწორედ ინდოეთში ცხოვრობს, ეს კი სუბსაჰარული აფრიკის მონაცემებზე მეტია.  აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ მიუხედავად კვლავ მაღალი მაჩნვენებლისა, The Washingtom Post–ის ცნობით პროგრესი მაინც შეიმჩნევა. 2012 წლის იანვრის ანგარიშების მიხედვით, ინდოეთში ბავშვთა გამოფიტვის მაჩვენებელი 10 ერთეულზე მეტით შემცირდა და დღეს 42%–ს აღწევს.  ინდოეთის მთავრობა  განსაკუთრებულ ყურადღებას აქცევს ბავშვთა სოციალურ კეთილდღეობას და ამის გამოხატულებად განათლებისა და სოციალური სერვისების მათთვის შეღავათიანი პირობებით მიწოდება მიიჩნევა. მართალია შუადღის უფასო კვების პროგრამა წარმატებულად ითვლება, მაგრამ ამავდროულად შეიმჩნეოდა კორუფციის, საკვების არასაკმარისი შემოწმებისა და ჰიგიენის ნორმების დარღვევის შემთხვევები. აი რას წერს The Wall Street Journal:

პერსონალი არ იყო საკმარისად გაწვრთილი და არ ჰქონდა შესაძლებლობა რომ შესაბამისი მონიტორინგი გაეწია – ამბობს იამინი აიარი (Accountability Initiative–ს დირექტორი ახალი დელის კვლევით ცენტრში –  Centre for Policy Research). ამის შესახებ ნარკვევიც გამოქვეყნდა ივნისის თვეში, სადაც გაცხადებული იყო, რომ მთავრობის წარმომადგენლებს ევალებოდათ საკვების ხარისხის კონტროლი და მისი მიწოდება სკოლებისათვის, მაგრამ მხოლოდ შტატის ხელისუფლების წარმომადგენელს შეეძლო რაიმე შესწორების შეტანა სისტემაში, რაც ცვლილებისთვის საკმაოდ დიდ დროს მოითხოვდა. – ამბობს ქალბატონი აიარი.

ეს პირველი შემთხვევა არ იყო, როდესაც მოსწავლეები საკვებით მოიწამლნენ. მაისის თვეში, 18 გოგონა მოიწამლა სკოლაში სადილობის შემდეგ სხვა შტატში (Bihar), 2 ბავშვი კი Panipat-ში, ჰარიანას შტატში გარდაიცვალა სწორედ ამ პროგრამით გათვალისწინებული საკვების მიღების შემდეგ. თუმცა ის შემთხვევა, რომელიც

რამდენიმე დღის წინ მოხდა მართლაც უპრეცედენტოა თავისი მასშტაბით. უნდა აღინიშნოს, რომ ბიჰარში Times of India-ს ცნობით, მოსწავლეებსა და მშობლებს ხშირად მიუმართავთ მთავრობისთვის ცუდი ხარისხის საკვების გამო (იყო შემთვევები, როდესაც საკვებში მკვდარ ხვლიკებს, მწერებს და ვირთხებს პოულობდნენ).

არის ეჭვები იმის შესახებაც, რომ ეს სულაც არ იყო შემთხვევითობა. განათლების მინისტრი აცხადებს:  “არის ვარაუდები, რომ ეს იყო განზრახ ჩადენილი მკვლელობა, ეს არ იყო საკვებით მოწამვლის ჩვეულებრივი შემთხვევა.”

საკვების მოწამვლის წყარო ჯერჯერობით უცნობია – ექიმები ამბობენ რომ საკვებში მომწამლავი ნივთიერება თავად ინგრედიენტებიდანაც შეიძლება მოხვედრილიყო, სხვების აზრით კი, ყველაფრის მიზეზი გამოყენებული მცენარეული ზეთია. საკვების დაუდევარი  მიმწოდებლები და სამზარეულოს საშინელი ჰიგიენური პირობებიც არაა გამორიცხული, ტრაგედიის მიზეზი გამხდარიყო.

ადგილობრივი საავადმყოფოს ექიმის განცხადებით, საკვებში პესტიციდებისთვის განკუთვნილი ქიმიკატის არსებობამ განაპირობა ბავშვების მოწამვლა. მართლაც, Organophosphorus – პესტიციდებისთვის განკუთვნილი ორგანული ნაერთის კვალი აღმოაჩინეს საკვებში. სკოლის მზარეულის განცხადებით მოწამვლა გამოიწვია ზეთმა, რომელიც მან პირველად გამოიყენა საკვების მოსამზადებლად.

დუბეიმ, ჩჰაპრას რეგიონის საავადმყოფოს ექიმმა განაცხადა: “როდესაც ბავშვები კლინიკაში გავსინჯეთ, ვნახეთ რომ მკერდის მიდამოებში მათ აღენიშნებოდათ მწვავე სისხლსავსეობა  და გუგები გაფართოებული ჰქონდათ. ეს კი ორგანო–ფოსფერუსით მოწამვლის სიმპტომებია.”

"Organo-phosphorus არის ნაერთი, რომელიც გამოიყენება სიმინდისთვის მომზადებულ პესტიციდებში. ის ძალიან საშიშია, მისი მცირე რაოდენობაც კი ფატალური შედეგის მომტანი შეიძლება იყოს ბავშვისთვის. იმ კრიტიკულ მდგომარეობას თუკი გავიხსენებთ, როგორც ბავშვები საავადმყოფოში მოიყვანეს, ადვილად მივხვდებით, რომ დიდი რაოდეობის საწამლავს შეიცავდა ის საკვები, რომელიც მათ მიიღეს.“

შტატის განათლების მინისტრის, შაჰის,  განცხადებით სკოლის მზარეულის მდგომარეობა სტაბილურია, მას მხოლოდ მცირე რაოდენობის ბრინჯი ჰქონდა მიღებული, ამიტომ მის ჯანმრთელობას საფრთხე აღარ ემუქრება.

გამოძიების მიმდინარეობასთან ერთად, მას შემდეგ რაც გამოითქვა ეჭვები საკვების დამზადებისას გამოყენებულ ზეთთან დაკავშირებით, მზარეულმა ღია ჩვენება მისცა სამართალდამცავ ორგანოებს. მისი თქმით, ზეთი რომელიც მას საკვების მოსამზადებლად მიუტანეს მართლაც არ იყო ჯანსაღი ფერის და საეჭვოდ გამოიყურებოდა. მიზეზის გარკვევა მან იმ მასწავლებელთან სცადა, რომელიც მომარაგებაზე იყო პასუხისმგებელი და მათ სკოლაში ახლახან დაეწყო მუშაობა.  როგორც მას უთხრეს, ზეთი სახლში იყო დამზადებული და ამიტომ ჰქონდა უჩვეულო ფერი. აუხსნეს კიდეც, რომ მისი გამოყენება საშიში არ იქნებოდა. თავად მინისტრმაც განაცხადა, რომ ზეთი  ამ მასწავლებლის ქმრის მაღაზიიდან მოიტანეს. ბატონი შაჰის განცხადებით მაღაზიის მფლობელი და ოჯახის სხვა წევრები ამჟამად გაქცეულები არიან, რაც კიდევ უფრო ზრდის ეჭვებს იმის თაობაზე, რომ ამ ამბის უკან შეიძლება უფრო მეტი იმალებოდეს, ვიდრე შემთხვევით მოწამლული ზეთი.  

გამოძიება მიმდინარეობს, ბავშვების ჯანმრთელობა კი ჯერ კიდევ საფრთხეშია, რამდენიმე მათგანის მდგომარეობა ისევ კრიტიკულია. სახელმწიფოს მხრიდან ამ საკითხისადმი დაინტერესება დიდია, მათ უკვე გააგზავნეს სკოლაში ექსპერტები, რომლებმაც ყველა საკითხი გულდასმით უნდა გამოიკვლიონ.

ხელისუფლებამ განაცხადა, რომ ისინი აუცილებალდ გამოიძიებენ მომხდარს, გარდაცვლილთა ოჯახებს კი კომპენსაციის სახით 200,000 რუპეას ($3,400) დაურიგებენ.

თუმცა ეს საკმარისი არ აღმოჩნდა უკმაყოფილების ტალღის ჩასახშობად. ხალხი ქუჩაში გამოვიდა პროტესტის გამოსახატად. როგორც The Telegraph–ის სამხრეთ აზიის დეპარტამენტის რედაქტორი იტყობინება,

ხელისუფლების მხრიდან მოწამლული ბავშვების საავადმყოფიში დაგვიანებით (15 საათი დასჭირდა ჰოსპიტალიზაციას) გადაყვანას ხალხი უარყოფითად შეხვდა, ათასობით მოქალაქე გამოვიდა ქუჩაში, პოლიციის შენობას ქვები დაუშინა და საზოგადოებრივი ტრანსპორტის მოძრაობა შეაფერხა.

საზოგადოება თავის აზრს ღიად გამოხატავს და არც ძალადობრივ ქმედებებს ერიდება. BBC კორესპონდენტის, ამარნატ ტევარის განცხადებით, შეირაღებული ხალხი არა მარტო ქუჩებს კეტავს, არამედ რკინიგზის და სხვა საზოგადოებრივი ტრანსპორტის მუშაობასაც აფერხებს. პოლიციის ოთხი მანქანა დაწვეს გარდაცვლილთა მშობლებმა და ასობით მოქალაქემ.  საპროტესტო გამოსვლა მხოლოდ დჰარმასატი განდამანში (ადგილი, სადაც სკოლა მდებარეობს) არ გამართულა, როგორც BBC-ს კორესპონდენტი იტყობინება ხალხმა ჩჰაპრაშიც ცეცხლს მისცა ავტობუსები და კერძო საკუთრების დაზიანება დაიწყო. პოლიტიკური ძალები ამ გამოსვლას გაფიცვად აფასებენ. თუმცა კორესპონენტის თქმით პროტესტის გამომხატველ ხალხს თავად არ სურს პოლიტიზირებული გახდეს ეს გამოსვლა და პოლიტიკურ ლიდერებს არ აძლევენ საშუალებას ეს შემთხვევა სათავისოდ გამოიყენონ.

ის, რომ ინდოეთში საჯარო სკოლების მიერ უფასო სადილით უზრუნველყოფის პროგრამას პრობლემები აქვს ახალი არავისთვის ყოფილა, თუმცა მთავრობა ნელ–ნელა ავითარებს ამ სფეროს და პროგრესი მართლაც სახეზეა. 2010 წლის კვლევებმა გამოავლინა, რომ Biha–ში  გამოკითხულ ბავშვთა 70% უკმაყოფილო იყო საკვების ხარისხით. მათმა მეხუთედმა განაცხადა, რომ ისინი არ იღებდნენ ადექვატურ საკვებზე, ¾–ის თქმით კი მათ სკოლაში არ იყო საჭირო ინფრასტრუქტურა კარგი საკვების მოსამზადებლად.

ამ კვლევამ ასევე აჩვენა, რომ ბევრი სკოლა ამ შტატში საკვებს დროულად არ იღებდა, ხშირად იყო მარაგების მოზღვავებაც, რადგან დაგეგმილი ყოველთვიური მიწოდება ყოველთვის ვერ ხერხდებოდა და დასაწყობების შედეგად საკვებში მწერები ჩნდებოდნენ. ამ პროგრამის შესწავლაში ღრმად იყო ჩახედული ეკონომისტი რიტიკა ხერა. მისი განცხადებით, ის რაც მოხდა დიდი ტრაგედიაა, თუმცა ამ პროგრამის არსებობის საჭიროება თავისთავად ამის გამო არ უნდა უარვყოთ. ბევრი რამ არის გამოსასწორებელი, მაგრამ მიუხედავად ამისა, სკოლებში მართლაც ბევრმა ბავშვმა დაიწყო სიარული იმ ათეული წლის განმავლობაში, რაც ეს პროგრამა მთელი ქვეყნის მასშტაბით ფუნქციონირებს. განსაკუთრებული გაუმჯობესება შეიმჩნევა ინდოეთის ჩრდილოეთ მხარეში, სადაც საწყის ეტაპზე სკოლებში არ იყო არც სამზარეულო და არც წყალი. მასწავლებლები თავად ითავსებდნენ მზარეულის ფუნქციას, ხოლო ბავშები ცეცხლისთვის საჭირო შეშას აგროვებდნენ. მას შემდეგ სკოლები ისე განვითარდა, რომ ახლა მზარეულიც ჰყავს და ადგილიც მოიძებნება, რომლის სამზარეულოდ გამოყენებაც შეიძლება. დღეს ბავშვების საკვები რაციონიც მრავალფეროვანია, რაც მათ საჭირო ვიტამინების მიღების საშუალებას აძლევს.

ბიჰარის ტრაგედია, ეკონომისტი პროფესორი ხერას თქმით, უფრო იმის მაჩვენებელია რომ ინდოეთს სჭირდება ჰიგიენის ნორმების გამკაცრება, ვიდრე პროგრამის სისუსტისა. ჰიგიენა და სკოლის სამზარეულოებში უსაფრთხოების ნორმების დაცვა, მისი აზრით, არის ის მთავარი საკითხები, რომელიც ამ ეტაპზე ყველაზე მნიშვნელოვანია პროგრამის ფუნქციონირების გაგრძელებისა და წარმატებისთვის.

სალომე მაისურაძე

წყარო:

1. http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-india-23342003

2.  http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-india-23339206

3. http://www.trt.net.tr/trtworld/gu/newsDetail.aspx?HaberKodu=223181f5-f184-43e2-bad7-26f26150eb3b

4. http://news.yahoo.com/indian-school-lunch-tragedy-reveals-problems-food-safety-170319338.html

5. http://www.radiotavisupleba.ge/archive/geo-news/20130717/1001/1001.html?id=25048988

6. http://www.palitratv.ge/akhali-ambebi/shemthkhveva/33658-skolis-sasadiloshi-sauzmobis-shemdeg-20-bavshvi-daighupa.html

ფოტოები:

1. http://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/india-making-progress-on-child-malnutrition/2012/12/23/dff480cc-4c8a-11e2-b709-667035ff9029_gallery.html

2. http://www.thamilan.lk/news.php?nid=26514

3. http://www.indiatimes.com/news/india/heres-how-kids-have-midday-meal-pics-89934-9.html

4.  http://www.flickr.com/photos/757live/9307553298/

5. http://www.irrawaddy.org/archives/40284

6. http://online.wsj.com/article/SB10001424127887323993804578611272207737576.html#

7. http://tribune.com.pk/story/375914/bad-mutton-restaurant-sued-for-food-poisoning/